11-21 Kasım 2021 tarihleri arasında İsveç'te Uppsala Üniversitesi'nde bulundum ve Türk Dilleri ve Filoloji Bölümünde İskandinav-Türk halkları ilişkileri ile ilgili bir seminer verdim. Uppsala Üniversitesi sadece İsveç'in değil, tüm İskandinavya'nın en eski üniversitesi (1477). Üniversitenin bünyesinde bulunan kütüphanelerden biri ve en büyüğü olan Karolina Rediviva'da insanın ilk yazı yazmaya başladığı dönemlerden günümüze birçok nadide eser bulunuyor. Kütüphanenin girişinde hemen sol tarafta yer alan bu müze-sergi alanında çivi yazılı tabletlerden papirüs ve parşömen eserlere, Çinceden Arapça ve Farsçaya, Eski Nors dilinden Rusçaya birçok nadide kitap, belge ile karşılaşıyoruz. İsveççe en eski parşömen mektup da var (1330), İsveç kralı I. Gustav'ın mektubu da (1529), Newton'un Otto Mencke'ye mektubu da var (1693) ve da bir çoğu...
2021 yılında Uppsala Üniversitesi kütüphanesi 400. yıldönümünü kutluyordu. Aslında bu sergi kısmı bir noktada üniversitenin 400 yıllık serüvenini de özetliyor. Serginin en değerli ve önemli eseri eminim herkes için başka başkadır. Kimine göre İbn Nübate'nin 1404'te yazılan ve Madrid'den getirilen eseriyken kimine göre 1415'te Herat'ta Farsça olarak yazılan ve Celal ve Cemal isimli iki kişinin aşkını anlatan aşk şiiri, kimine göre Şehname'nin 1620'de Medhî tarafından kaleme alınan ve Sultan II. Osman'a takdim edilen Osmanlıca tercümesi iken birçoğuna göre ise Katip Çelebi'nin Cihannüma'sının Uppsala nüshası olabilir. Ancak İsveçlilere göre serginin en nadide eseri hiç tartışmasız Codex Argenteus namı diğer Gümüş İncil. Bunu kitaba ayrı bir bölüm ayırmalarından ve ona özel broşürler bastırmalarından anlıyoruz.
 |
| Kitab-ı Cihannüma'nın Uppsala Nüshası Pdf için: https://www.alvin-portal.org/alvin/attachment/document/alvin-record:235850/ATTACHMENT-0854.pdf |
 |
| İbn Nübate'nin eseri |
 |
| Şehname'nin Osmanlıca Tercümesi - Uppsala Üniversitesi, Karolina Rediviva Kütüphanesi |
 | ||||
| 1502'de Ali Ka'ni tarafından kaleme alınan Farsça şiir kitabı - Karolina Rediviva Koleksiyonu Codex Argenteus aynı zamanda Got dilinin en eski ve en pahalı nüshalarından biri. Yazma muhtemelen 6. yüzyılda Ravenna'da yazıldı ve Ostrogotların kralı Büyük Teoderik'e takdim edildi. Nüsha içerisinde dört incilin Got dilindeki hallerini barındırıyor. Grekçeden Got diline tercüme işi IV. yüzyılda Got piskopos Vulfia tarafından yapılmıştı. Kendisi Got alfabesini formüle eden kişidir. Kitabı değerli kılan etkenlerden biri de altın ve gümüş mürekkep ile ince mor vellum kağıt üzerine yazılmış olmasıdır. Renklerde gümüş hakimdir ve bu yüzden Codex Argenteus olarak anılmıştır (Latince Gümüş Kitap). Nüshanın aslında en az 336 sayfa mevcuttu fakat sadece 188 sayfası günümüze ulaşabilmiş.
Codex Argenteus XVI. yüzyılda biliniyordu ve Werden'de Benedktin Manastırında tutuluyordu. 1600 yılında Kutsal Roma İmparatoru II. Rudolf'un eline geçti ve Prag'da tutuldu. 1648 yılında İsveçliler Prag'ı işgal ettiler. Kitap savaş ganimeti olarak İsveç'e götürüldü ve Kraliçe Kristina'nın kütüphanesinin raflarında yerini aldı. Kraliçenin tahttan çekilmesinden sonra kütüphanecilerinden İsaac Vossius'un eline geçti. Vossius kitabı Hollanda'ya götürdü. Kitap buradan Magnus Gabriel de la Gardie tarafından satın alınarak yeni bir gümüş muhafazanın içerisinde 1699 yılında Uppsala'ya getirildi.
Hem dil araştırmaları hem de kültür tarihi araştırmaları açısından taşıdığı önemden dolayı eserin birçok baskısı mevcuttur. İlk baskısı 1665 yılında Hollanda'da yapılan eserin en önemli baskısı 1927 yılında Uppsala'da yapılanıdır. Günümüze Codex Argenteus dijitalleştirildi ve internetten erişilebilir durumda.   Selim KARAGÖZ |
